Phục dựng nghề truyền thống chế tác khèn H’Mông tạo hiệu quả kinh tế, tạo nền tảng bảo tồn nghệ thuật khèn H’Mông lâu dài bền vững

         Cây khèn, nghệ thuât khèn là nét văn hoá đặc sắc nhất của đồng bào H’Mông, không có ở bất kìdân tộc nào khác trong 54 dân tộc Việt Nam. Vì vậy cây khèn trở thành biểu tượng của văn hoá H’Mông. Nhắc tới nghệ thuật âm nhạc của đồng bào H’Mông người ta sẽ sẽ nhắc tới khèn và vũ khèn.

        Bản thân cây khèn với hình khối đẹp, công phu tỉ mỉ trong chế tác và cấu tạo rất thẩm  mĩ của nó cũng chính là 1 tác phẩm nghệ thuật. Vì vậy cây khèn không chỉ trở thành biểu tượng của người H’Mông mà còn trở thành biểu tượng của Tây Bắc. Hình tượng cây khèn thường được tạo tác, trưng bày ở rất nhiều điểm văn hoá, du lịch hay những công trình lớn của cộng đồng. Với người đam mê văn hoá H’Mông cây khèn còn đượcc treo trong nhà như 1 tác  phẩm nghệ thuật đậm bản sắc thiên nhiên núi rừng. 

        Khèn rất quan trọng đối với đời sống tinh thần của dân tộc H’Mông. Cây khèn mang ý nghĩa đặc biệt, là phương tiện giao tiếp giữa người với người hoặc của con người với thế giới tâm linh, là tâm hồn, bản sắc của dân tộc; nó gắn liền với các sinh hoạt văn hóa, đời sống hàng ngày của đồng bào. Khèn được thổi lên trong lễ hội, đám cưới, đám tang, tại các phiên chợ hay lúc vui chơi để thi tài, thể hiện tình yêu đôi lứa và bộc lộ ý chí, nghị lực của người con trai H’Mông trong sinh hoạt cộng đồng. 

        Người H’Mông quan niệm: Con gái H’Mông phải biết may vá, dệt vải và thêu thùa, con trai H’Mông phải biết thổi khèn và múa khèn. Khèn vừa dùng để thổi, vừa là đạo cụ để múa; múa khèn với các vũ đạo đẹp, dũng mãnh và trữ tình, thể hiện sức sống mãnh liệt của người H’Mông. Người thổi khèn giỏi phải biết múa khèn, kết hợp nhuần nhuyễn giữa các động tác để vừa thổi vừa múa. Khi biểu diễn vũ điệu và âm thanh hòa quyện với nhau giúp cho người xem được thưởng thức cùng lúc cả hình ảnh uyển chuyển, nhịp nhàng của người múa lẫn âm thanh, tiết tấu đa dạng, biến hóa của tiếng khèn.

        Hiện nay việc bảo tồn nghệ thuật khèn H’Mông ở Lai Châu và ở nhiều nơi khác đang gặp phải khó khăn lớn do vấn đề chi phí khá cao cho mua nhạc cụ khèn với giá từ khoảng 4 triệu đến 10 triệu 1cây khèn. Nguyên nhân là do việc chế tác khèn đang bị mai một. Số thợ giỏi ở các tỉnh có thể làm ra cây khèn vừa đẹp vừa chuẩn âm không có nhiều. Riêng ở Lai Châu hiện nay cũng có rất ít nghệ nhân có thể làm ra cây khèn đảm bảo về mặt thẩm mĩ và âm thanh. Theo tìm hiểu ở tỉnh Lai Châu cũng chỉ có 3 nghệ nhân ở huyện Tam Đường là có thể chế tác cây khèn tốt. Trong đó nghệ nhân trẻ Thào A Dũng 31 tuổi ở bản Xì Miền Khan xã Nùng Nàng là 1 người được đánh giá cao trong giới làm khèn. 

        Bằng đam mê và sự học hỏi bài bản từ khi 16 tuổi nghệ nhân Thào A Dũng đã thành công trong khâu khó nhất của làm khèn là rèn lưỡi gà bằng đồng để tạo ra cây khèn có âm thanh chất lượng. Thào A Dũng cũng đã tham gia nhiều cuộc thi thợ giỏi nghề thủ công mĩ nghệ toàn quốc và đuọc đánh giá cao. Cây khèn do nghệ nhân Thào A Dũng chế tác được bán đi nhiều nước như: Mĩ, Ca na da, Thái Lan , Lào và Trung Quốc với giá cao, đơn hàng số lượng lớn. Đem về thu nhập tốt cho gia đình, giúp nghệ nhân tiếp tục chuyên tâm chế tác.

        Nhận thấy việc chế tác được cây khèn có ý nghĩa then chốt trong việc bảo tồn nghệ thuật khèn lâu dài bền vững, giảm hẳn chi phí mua khèn giúp cây khèn phổ dụng hơn trong các gia đình H’Mông để các bạn nhỏ, những chàng trai cô gái H’Mông gắn bóhơn nữa với cây khèn qua đó bảo tồn bản sắc loại hình nghệ thuật độc đáo của dân tộc mình.  Mặt khác phục dựng nghệ thuật chế tác khèn còn có thể đưa lại hiệu quả kinh tế, tạo việc làm thủ công truyền thống, hướng tới kinh doanh mang lại thu nhập cho đồng bào. Đó là việc làm hết sức cần thiết để bảo tồn bản sắc văn hoá đồng bào dân tộc H’Mông gắn với phát triển du lịch, phát triển kinh tế.

Tác giả: Phan Thị Tám