Giá trị bản sắc của nghệ thuật khèn, kèn lá, sáo H’Mông

        Khèn, kèn lá (thổi lá), sáo có giá trị, ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong đời sống văn hoá, tín ngưỡng, sinh hoạt cộng đồng người H’Mông. Thể hiện bản sắc, nét đẹp văn hoá đặc thù của lối sống gần gũi với tự nhiên trên vùng núi cao, nội lực chiều sâu trong cảm xúc, mạnh mẽ trong hơi thở và lãng mạn vui tươi, chân thành trong trong nét nghĩ, lối sống và cách yêu của người H’Mông. Khèn, kèn lá, sáo từ lâu đời đã trở thành nghệ thuật âm nhạc diễn xướng không thể thiếu tại các bản làng, phiên chợ và câu chuyện lứa đôi. Đó là điệu tâm hồn của những chàng trai cô gái H’Mông khi họ “uấn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo” và khi giai điệu cất lên: “Mày có con trai con gái mày đi làm nương, tao chưa có con trai con gái tao đi tìm người yêu” là cả một miền bản sắc đã hiện hữu trong cuộc sống đời thường. 

        Việc bảo tồn, phát huy lan toả bản sắc văn hoá nét đẹp dân tộc H’Mông qua nghệ thuật khèn, kèn lá (thổi lá), sáo có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, mang lại lợi ích trong phát triển du lịch xanh - bền vững và tạo cơ hội phát triển nghề truyền thống đưa lại hiệu quả kinh tế cao. Đồng thời còn là kênh văn hoá để thực hiện “đời sống mới” ở địa bàn đồng bào dân tộc H’Mông giúp ổn định chính trị, văn hoá xã hội. 

Các nhạc cụ khèn, kèn lá (thổi lá), sáo vẫn đang được sử dụng trong đời sống văn hoá, sinh hoạt cộng đồng của đồng bào dân tộc H’Mông. Tuy nhiên hiện nay các nhạc cụ đó không được sử dụng rộng rãi, nhiều công dân, nhất là giới trẻ - học sinh dân tộc H’Mông tại huyện Than Uyên và một số địa bàn thuộc tỉnh Lai Châu đã không biết sử dụng các nhạc cụ này khiến cho bản sắc văn hoá, nét đẹp dân tộc không được phát huy lan toả.

        Sáo là nhạc cụ quen thuộc nhất với những tràng trai H’Mông mang hơi thở mạnh mẽ của núi rừng. Âm thanh sáo có tính nghệ thuật và thẩm mĩ rất cao vừa uyển chuyển sâu lắng lại rất vui vẻ rộn ràng. Cây sáo gắn với người H’Mông như một người bạn giúp họ bày tỏ chia sẻ nỗi lòng và nhiều cung bậc cảm xúc, để nói lời yêu, lời thương lời nhớ. Hiện nay sáo không còn được sử dụng phổ biến trong đời sống của đồng bào mà chủ yếu dùng trong biểu diễn. Việc làm ra cây sáo không quá khó, nhưng cũng không còn nhiều người có thể chế tác. Cây sáo truyền thống của người H’Mông hiện nay cũng đã được cải biến gần giống với những cây sáo của nhiều dân tộc khác để linh hoạt hơn trong việc tạo âm.

        Kèn lá sử dụng chiếc lá tự nhiên làm nhạc cụ, không cần chế tác, âm thanh uyển chuyển có khi cao vút mang thanh điệu bản sắc của núi rừng, là tiếng lòng của trai gái H’Mông gắn với những câu chuyên tình yêu trên triền núi nhưng hiện nay đã bị mai một, rất ít người còn biết thổi lá, đặc biệt là các bạn trẻ gần như đã không còn hiểu biết về loại hình nghệ thuật âm nhạc có tính phổ dụng rất cao này. 

        Cây khèn được tạo ra từ những vật liệu tự nhiên đơn giản như gỗ, ống nứa, ống sặt… Đã trở thành biểu tượng bản sắc của đồng bào dân tộc H’Mông cũng là biểu tượng mang bản sắc Tây Bắc . Khèn, vũ khèn là nét văn hoá nghệ thuật không thể trộn lẫn của người H’Mông. Nhưng hiện nay ở huyện Than Uyên, và rất nhiều địa bàn của tỉnh Lai Châu đã bị thất truyền khâu chế tác. Hiện tại chỉ còn rất ít nghệ nhân ở xã Nùng Nàng huyện Tam Đường có thể làm ra cây khèn này. 

Việc bảo tồn, phát huy lan toả bản sắc văn hoá nét đẹp dân tộc H’Mông qua nghệ thuật khèn, kèn lá (thổi lá), sáo tại huyện Than Uyên và toàn tỉnh Lai Châu là rất cần thiết. Không chỉ góp phần bảo tồn phát huy bẳn sắc văn hoá nét đẹp của đồng bào dân tộc H’Mông mà còn mang lại lợi ích lâu dài bền vững trong phát triển du lịch, tạo ra hiệu quả kinh tế từ nguồn tài nguyên văn hoá đậm đà bản sắc góp phần ổn định chính trị văn hoá vùng đồng bào H’Mông sinh sống.

Tác giả: Phan Thị Tám