Nghệ Thuật Sáo H’Mông

        Sáo H'Mông là nhạc cụ có tính nghệ thuật và thẩm mĩ âm nhạc rất tinh tế. Sáo H’Mông có khả năng diễn tả ngôn ngữ của người H’Mông, thay họ nói lên tình cảm trong lòng. Ngày xưa sáo H’Mông chỉ là nhạc cụ độc tấu cho số lượng người nghe hạn chế. Ngày nay nhiều nghệ nhân đã tăng cung bậc, âm vực và độ vang của nhạc cụ này để giúp nó có khả năng hòa tấu với những nhạc cụ khác hoặc dùng độc tấu có dàn nhạc đệm 

        Trong bộ ba nghệ thuật âm nhạc của đồng bào H’Mông khèn, thổi lá và Sáo. Sáo có thể coi là nhạc cụ có tính năng nghệ thuật âm nhạc ưu việt hơn cả bởi sáo có khả năng tạo ra những giai điệu tiết tấu linh hoạt có tính nghệ thuật và tính thẩm mĩ rất cao. 

        Nhạc cụ sáo khá phổ biến ở nhiều cộng đồng dân tộc, nhiều vung miền. Riêng đối với đồng bào dân tộc H’Mông sáo có nét riêng trong chế tác và giai điệu đặc biệt sâu lắng, cuốn hút, trầm bổng, vui tươi, cảm xúc được tạo ra từ cách thổi, cách lấy hơi đầy nội lực, sức sống của những chàng trai cô gái vốn quen với cuộc sống khắc nghiệt nơi non cao đại ngàn.

        Sáo H’Mông cổ truyền làm bằng ống nứa dày hoặc trúc, dài khoảng 20 cm và có đường kính khoảng 0,7 cm. Trên 1 đầu ống có lưỡi gà đồng, còn trên thân ống có từ 2 đến 4 lỗ bấm nằm cùng hàng. Lưỡi gà đồng còn được gọi là lam, hình tam giác cân được khía ra trên 1 miếng đồng mỏng hình chữ nhật. Người ta cài miếng đồng này vào 1 đầu sáo và dùng sáp ép lại cho khỏi xê dịch. Người diễn ngậm cả đầu ống có lưỡi gà vào 1 bên miệng để thổi. Ở phía dưới có một lỗ bấm nằm giữa lỗ bấm đầu và lỗ bấm thứ hai phía trên.

        Loại sáo H’Mông cải tiến có thân ống to hơn, đường kính khoảng 2 cm và dài đến 45 cm. Nó được khoét tổng cộng 8 lỗ bấm, người thổi chỉ cần áp vào phần thân ống có lưỡi gà vào miệng rồi dùng đôi môi bịt quanh lưỡi gà để thổi. Khi những lỗ bấm được bịt hoặc mở chúng sẽ phát ra âm thanh cao thấp khác nhau lúc thổi.

Tác giả: Phan Thị Tám