Nghệ thuật lá - kèn lá (thổi lá)

        Kèn lá là nhạc cụ hết sức độc đáo của đồng bào người H’Mông được ví như tiếng hót của chim họa mi giữa đại ngàn. Chiếc lá cây tự nhiên kết hợp với điều tiết hơi của người thổi để tạo thành âm thanh, giai điệu, thường dùng cho đối tượng là người nữ. Kèn lá là người bạn thân thiết để bày tỏ những cảm xúc yêu thương, những mong ước, khát vọng của H’Mông. Theo quan niệm của đồng bào kèn lá có thể thay cho lời gọi mà không cần dùng đến tiếng nói. Người thổi kèn lá ngầm hỏi xem có ai ở bên đồi gần đó không, nếu có thì người ở bên quả đồi gần đó cũng sẽ tìm một chiếc lá thổi trả lời. 

        Người thổi chỉ cần lấy 1 chiếc lá cây, cắt phần cuống, gấp đôi theo sống lá để có 1 chiếc kèn đơn sơ. Tuy nhiên, không phải lá cây nào cũng làm được kèn, phải chọn lá phù hợp, còn nguyên vẹn và tươi tốt. Nếu lá héo thì không thể làm kèn được. Kèn lá có âm thanh cao, vang xa lảnh lót, rất khó tạo ra âm trầm. Nếu bản nhạc có những nốt trầm, người thổi sẽ nâng những nốt đó lên 1 quãng để thổi dễ dàng hơn. Kèn lá diễn tả những âm thanh mang nét đặc thù rất khác biệt của thiên nhiên núi rừng.

Khi thổi kèn lá, người ta thổi theo cách huýt gió, mô phỏng giai điệu của bài nhạc. Chính vòm hàm và khoang miệng của người thổi sẽ tạo ra âm thanh của kèn lá. Tuy là nhạc cụ đơn giản, nhưng kèn lá có thể phát ra những giai điệu nhanh và ngắt. Người ta sử dụng kèn lá để độc tấu có dàn nhạc đệm hoặc hòa tấu với các nhạc cụ khác. Có nhiều cách thổi kèn lá nhưng phổ biến có hai cách. Một là ngậm ngang chiếc lá ở giữa hai môi, dùng môi để giữ và kết hợp giữa việc sử dụng lưỡi và hơi đẩy ra qua kẽ hở của môi. Hai là dùng ngón tay trỏ và ngón tay cái ở hai bàn tay để giữ hai đầu của lá sau khi đã ngậm ở môi, dùng lưỡi kết hợp với môi đẩy hơi tạo ra âm thanh và điều chỉnh âm thanh cao thấp, trầm bổng theo âm điệu bài hát.

        Kèn lá là nhạc cụ dùng để giải trí, giúp trai gái tỏ tình, múa hát v.v. Đây là loại nhạc cụ đơn giản nhất, dễ tìm nhất, không mất thời gian chế tác. Tuy nhiên để thổi hay, trọn vẹn một điệu nhạc lại không đơn giản bởi còn tùy thuộc vào sự khéo léo khi chọn lá và cách thổi lá. 

       Những chàng trai, cô gái người Mông thường dùng âm thanh kèn lá thay cho lời tâm tình, trò chuyện trong những đêm hẹn hò. Cứ thế họ nhắn nhủ tâm tư, tình cảm cho người mình yêu thông qua tiếng kèn lá và đáp lại tiếng kèn ân tình đó từ đối phương. Tiếng kèn lá tìm bạn của các chàng trai không chỉ khiến các cô gái nghe thấy phải đỏ mặt làm duyên mà còn say đắm để rồi không thể kìm lòng mà cất lên những tiếng kèn lá không kém phần duyên dáng, tình tứ đáp lại.  Người H’Mông thổi kèn lá bất kỳ nơi đâu và bất kỳ thời điểm nào, trong lúc đợi nhau xuống chợ, trong các buổi giao lưu, gặp gỡ hoặc đơn giản là khi họ hứng thú. Trải qua thời gian, thay đổi của cuộc sống nhưng tình yêu và sự gắn bó của người H’Mông với cây kèn lá đã tạo thành 1 loại hình nghệ thuật âm nhạc đậm đà bản sắc

 Tác giả: Phan Thị Tám